“I le avea ai o se faifa’ato’aga fa’asao, o faiga matou te fa’aaogaina i la matou fa’ato’aga ua mafai ai ona matou ‘ave’esea le kaponi mai le ea ma teu i totonu o le eleele. O le mea lea ua avea ai au ma faifaatoaga sili atu. O le fa'atinoga o fa'ato'aga kaponi e lagolagoina ai a'u taumafaiga e fa'atupuina atili mea'ai ma fesoasoani i le si'osi'omaga i le taimi e tasi,” o le tusi lea Andre-Figueiredo Dobashi i lenei tusitusiga lolomiina e Fesootaiga a Faifaatoaga i le Lalolagi. O le tala ua faaulutalaina “O a'u o se faifa'ato'aga fa'asao e faoa le carbon mo le lelei".
Matou te toe lolomiina le tusiga atoa a Dobashi i lalo, faʻaaloaloga a le Global Farmer Network.
O le upu "faoa" o le mea moni e puʻeina le gauai o le au faalogologo. E leoleoina ai i latou. O le mea lena ou te faʻaaogaina ai. O le to'atele o tagata latou te le iloa o faifa'ato'aga e masani ona ave'ese mai le ea mai le atemosifia-ma a o tatou faia, o lo'o tatou tauivi ma a'afiaga leaga o suiga o le tau.
I le avea ai ma faifaatoʻaga, tatou te manaʻomia latou ia malamalama i mea o loʻo tupu.
O se vaega o la matou luitau o le le lava o le iloa e tagata lautele, e aofia ai ma le tele o tagata ofisa o le malo, e uiga i le saienisi ole fa'ato'aga kaponi ma pe fa'apefea ona fa'ataga le au faifa'ato'aga e avea ma vaega ole fofo ile suiga ole tau. A taumafai saienitisi e faʻamatala pe aisea e taua ai le puʻeina o le carbon, latou te faʻalavelaveina le mataupu e ala i le faʻaaogaina o upu e pei o le "sequestration" e le malamalama ai le toʻatele o tagata.
Na e faalogo i se tasi i se talanoaga masani o fai mai "sequestration"?
O le ituaiga upu lea e te mauaina i totonu o se taiala suesue mo se suega ulufale i le iunivesite, nai lo se upu e te faaaogaina i talanoaga i aso uma ma aiga ma uo.
O le mafuaaga lena, i le avea ai ma faifaatoʻaga, e tatau ona tatou sailia ni auala fou e faʻamatala ai le faʻagasologa o le gaosiga o le carbon sequestration. Faatasi ai ma le manatu o le “faoa kabone,” ua ou filifilia se faatusa. O le malosi o tala fa'atusa o le tu'uina atu lea o se fa'atusatusaga manino e malamalama i ai le to'atele e fesoasoani ai i tagata e va'ai manino atili i le ulua'i manatu. O le fa'ata'ita'iga fa'apitoa o le faomea o le carbon e mafai ona fa'aleleia atili le malamalama o le saienisi moni.
O lea, o a'u o se tagata faomea. O le fa'aogaina o le carbon-smart practices i la matou fa'ato'aga, o lo'o matou fa'atupuina ai le tele o mea'ai, fa'ateleina mea fa'aola ina ia sili atu le soifua maloloina o le palapala ma fa'aoga le tele o mea e fai ai nei galuega lelei uma.
I tulaga fa'apitoa, o a'u o le ta'ita'i o lenei misiona. O a'u fa'ato'aga e fai le tele o galuega. O i latou ia o tagata faomea moni.
E ala i se faiga masani masani, e toso ese mai ai e fuala'au le carbon dioxide mai le ea. Ona latou tuleia lea i lalo i o latou a'a ma tuu le kaponi i le palapala. O iina e taofia ai ma e sili ona lelei.
E i ai moni lava le tele o taunuuga lelei. Muamua, o le fa'ato'aga kaponi e fesoasoani i le tuputupu a'e o la'au, o lona uiga e lauolaola la'u sana ma soya. A'o fa'atupula'ia a'u fua, ma fa'aitiitia a'u tau fa'aulu, fa'atupula'ia lo'u manuia tau tamaoaiga e mafai ai ona matou fa'aauau pea le fa'aleleia o a matou faiga fa'ato'aga kaponi.
Lona lua, o le fa'ato'aga kaponi e fa'aleleia ai le soifua maloloina o la'u fa'ato'aga mo se taimi umi. E fa'atamaoaigaina ai mea oona i totonu o la'u fanua, fesoasoani i le palapala e faatumauina le susu, ma fesoasoani e puipuia le tafia o le palapala e ala i le taofiofia o le palapala.
Lona tolu, e fa'aitiitia ai a'afiaga leaga o suiga o le tau. O kasa oona e maua mai i pusa asu ma paipa ta'u e fa'aosoina ai le tele o le fa'afitauli. O le faomea o le carbon i luga o faatoaga e galue i le itu faafeagai, mitiina o le kaponi mai le ea ma teuina i lalo o tatou vae.
O le gaioiga faigofie o le totoina o fualaʻau ua avea ai aʻu ma faifaatoaga carbon-ae i luga o le matou faatoaga, matou te faia ni laasaga faaopoopo e fai ai se galuega sili atu. Ua matou fa'aaogaina le leai, o lona uiga matou te fa'atumauina pea le palapala nai lo le liliu. E ala i le mumusu e faʻalavelaveina, matou te faia se galuega sili atu o le lokaina o carbon i le palapala. Matou te fa'aogaina fo'i le faiga o fuala'au fa'ato'aga ma fa'ato'a fa'ato'a fa'ato'a fa'ato'aga – ou te ta'ua o fuala'au faomea-e le avea ma mea'ai ae, ona o le photosynthesis, e liua ai le kaponi mai le ea, magoto i le palapala ma fa'aliliuina i le malosi mo le tuputupu a'e o la'au.
E taula'i toto'a atu e le au faomea kaponi manuia le 'togiola' latou te fa'amoemoeina. I se isi faaupuga, tatou te fuaina mea tatou te faia. E amata i se laina faavae. E fia le tele o le kaponi i le palapala i le taimi nei? Ona matou siaki lea ma siaki faʻalua ma siaki faʻatolu-tolu fua i le vaitau-e vaʻai pe faʻafefea ona fai a matou fanua.
Ina ia faia lea mea, e mafai ona tatou maua nisi meafaigaluega fa'aonaponei o lo'o maua e ala i su'esu'ega o eleele fa'asaienisi e fua fa'atatau pe fia le tele o le kaponi o lo'o i totonu o le palapala. O nei ituaiga meafaigaluega o le a sili atu ona taatele pe a tatou faʻaleleia le fesoʻotaʻiga i luga o le initaneti, faʻatagaina faifaatoʻaga i nofoaga mamao e fua le kaponi, faʻasoa faʻaiʻuga i luga ole laiga ma faʻaauau galuega faʻapitoa o faʻatoʻaga 21st-century.
A o tatou suʻesuʻeina iʻuga, tatou te aʻoaʻoina le mea e aoga ma le mea e le aoga. E mafai ona tatou fetuutuunai a tatou faiga ma faaleleia mea tatou te faia.
Mo le tele o tausaga, o loʻo faitioina e le au faifaʻatoʻaga faʻatoʻaga ma faifaʻatoʻaga o se vaega o le faʻafitauli o le suiga o le tau, ma iʻu ai i le fuafuaina o faiga faʻavae ma tulafono e faʻalavelave ai a tatou galuega. Ae o le mea moni o tatou o se vaega o le fofo i le faʻafitauli o suiga o le tau.
E ala i le fa'asoaina atu o la tatou tala "faomea kaponi", o lo'o tatou suia ai le tala ma fesoasoani i le sosaiete ia malamalama o le fa'ato'aga kaponi o le tau sili lea i le lalolagi mo i tatou uma.