O Spuds o loʻo sao mai, o le tusi lea a Scott Elliot, Tagata Faʻapitoa mo Mataupu Lautele i le USDA's ARS Office of Communications. i lenei tala fou tala. Fai mai a ia, e tusa ma le 10,000 tausaga o tauivi ai fatuga ma mala eseese, atoa ai ma le le mautonu o le tau e mafai ona afaina ai fua o faatoaga i tausaga uma.
Ae o le taimi nei, ua faia e se vaega faavaomalo o saienitisi se ituaiga pateta fou e tetee atu i le aisa, ma atili ai ona maufe le fua. Ose mea lelei, aua ua tupu a'e pateta i lona tolu o mea'ai e sili ona fa'aaogaina i le lalolagi, i tua atu na'o araisa ma saito.
ARS tagata suʻesuʻe ma a latou paʻaga mai Peru ma le Iunivesite o Wisconsin-Madison le Matagaluega o Faʻatoʻaga fa'aalu le tele o tausaga e iloilo ai ituaiga pateta mai le US Potato Genebank (USPG) mo le fa'apalepale o le aisa, mulimuli ane filifili Solanum acaule ma Solanum commersonii, o pateta vao uma e lua o Amerika i Saute, aua na latou faʻaalia le malosi sili e faʻafeiloaʻi ai le kiona. Na tuufaatasia e le 'au nei ituaiga e lua ma iloilo le hybrids, filifilia ni matua e mafai uma ona tetee i le malulu ma atiina ae le faapalepale i le malulu sili atu.
Ae faimai foi Ioane Bamberg, USPG ta'ita'i poloketi ma geneticist i le ARS Su'esu'ega o La'au La'au iunite i Madison, WI,, aʻo leʻi filifilia mulimuli, na faia e cultivars ni suʻega faigata e iloa ai lo latou faapalepale i le malulu. Na fa'aogaina e le 'au le tu'ufa'atasiga o le aisa fa'alenatura, o se pusaaisa fa'alelei a aiga ua fa'ata'ita'iina e fa'atusa le aisa fa'alenatura i le po, ma se su'ega sa'o a le fale su'esu'e e fua tonu ai le tele na fa'aleagaina ai sela.
"Pei o faʻatoʻaga uma o pateta, e tele tausaga o suʻega ma filifilia i le faitau afe o fanau e filifili ai se tasi e agavaa e avea ma faʻatoʻaga fou," o le tala lea a Bamberg. Na latou faaigoa le tasi ituaiga ".Wiñay. "
Na faʻataʻitaʻi e le au suʻesuʻe Peruvian Wiñay i lo latou atunuu. Sa latou totoina le pateta i le tele o itulagi i le tele o vaitau ma iloilo ai le au faifaatoaga ma tagata faatau. Na faaalia e Wiñay ni fua lelei, malosi o le aisa, ma le taliaina e le faifaatoaga ma tagata faatau.
E i ai se avanoa mo le spud fou e mauaa i le Iunaite Setete?
Na taʻua e Bamberg e mafai ona tupu le faʻaleagaina o le kiona i nofoaga eseese, ma i taimi eseese, i le Iunaite Setete atoa. I le 2019, o faifaatoʻaga pateta i sasaʻe o Idaho na leiloa pe tusa ma le 30% o a latou faʻatoʻaga i le faʻaleagaina mai le kiona le talafeagai. “O le malulu o le vevela e mafai ona faʻaleagaina ai le lelei o le pateta lava ia - e le naʻo le tapeina o lau - e maua ai e le pateta ni meataalo leaga ma falai pe totogo leaga e fai ma fatu mo le isi fua."
O lenei suʻesuʻega o loʻo faʻaalia ai le aoga o le faʻasaoina o germplasm umi, felagolagomai faavaomalo, ma fefaʻasoaaʻi, o le tala lea a Bamberg. "O le aoga sili ona manino o Peru i se taimi puʻupuʻu, ae o mea na aʻoaʻoina o le a faʻaaogaina lautele. O le galuega i le US Potato Genebank o loʻo toe faʻafoʻi mai ai faʻamanuiaga e le gata i le Iunaite Setete, ae faʻapea foʻi ma atunuʻu o loʻo avea ma nofoaga moni o nei vao."
O paaga su'esu'e a le ARS o Jiwan Palta ma Alfonso del Rio mai le Matagaluega o Fa'ato'aga a le Iunivesite o Wisconsin-Madison; William Roca, Alberto Salas, ma Rene Gomez mai Peru's International Potato Center; ma Iesu Arcos mai le Instituto Nacional de Innovacion Agraria i Puno.