I le vaʻai mamao atu i le isi 50 tausaga, o tagata suesue pateta ma faifaatoʻaga o loʻo i ai ni atugaluga taua e uiga i le mauaina o le lava meaai i lalo o le faʻafitauli o suiga o le tau. Peitai, o se tali ono mafai ona i ai i totonu o le pateta "aiga", le International Potato Center (CIP), faavae i Lima, Peru fai mai i talu ai nei tesi meli. Potato News Today toe faʻasalalau le atoa pou i lalo.
Fuafua vao aiga o pateta e fesoʻotaʻi-fesoʻotaʻi ma pateta tatou te totoina ma faʻaaogaina ma o loʻo i ai ni uiga taua e mafai ona fausiaina i tagata faʻatau. ituaiga eseese fesoasoani e faʻamautinoaina lelei faʻagaoioina ma sili atu le lelei pateta mo le teuina o meaʻai ma le soifua maloloina saogalemu. E ui o le tele o faʻatoaga aiga e le 'aʻai, o latou taua uiga taua o lona uiga e tatau ona tatou faʻasaoina lenei' eseʻese mo lumanaʻi faʻaaogaina e faʻamalosia ai a tatou faiga taumafa.
Mo nei mafuaʻaga, o le Faʻatoʻaga Faʻatuatuaina ma Potu Faʻavaomalo Potato (CIP) talu ai nei talimalo “Faʻaaogaina Potato Wild Relatives i Pre-Breeding”Ia talanoaina le tulaga ua iai nei le galuega ma aiga o le vao fua ma pe faʻafefea ona faʻaaogaina ia ituaiga pateta taua e lagolago ai taumafa i le lalolagi. O le vaega e lua aso na aofia ai le tele o suʻesuʻega o pisinisi tumaʻoti ma tagata lautele o loʻo tuʻufaʻatasia a latou taumafaiga e faʻamautinoa le gaosiaina o meaʻai e o gatasi ma le faʻatupulaia o le faitau aofai o tagata.
O le saʻo ma le taua o le aʻoaʻoga na saunia ai se autu tamoʻe e ala i ata uma. Benjamin Kilian, o le Sinia Saienitisi o Laʻau Genetic Punaoa i le Global Diversity Crop Trust ma le Pule o le Poloketi Fuafua Fanua (CWR) Poloketi, fai mai suiga o le tau na faamalosia ai le aufaifaatoaga e saili uma mafai punaoa e aofia ai fua vao vao aiga e fausia ai fualaauaina fou ituaiga e mafai ona ola i sili atu luitauina tulaga.
"O le CWR Project ua aoina sili atu i le 4,500 faʻataʻitaʻiga o fualaʻau vao aiga i le 24 atunuʻu. I Peru lava, na aoina e le matou paʻaga le tusa ma le 300 faʻataʻitaʻi o pateta vao mo le faʻaleleia o fua o le lumanaʻi. O nei laʻau taua ua tatau nei ona faʻateleina ma faʻasao mo le lautele faʻaaogaina. ”
O le CWR Project o se tulaga ese tutoatasi umi ma lalolagi gaioiga e tapunia le va i le va o genebanks o loʻo taofia ma puipuia faʻatoʻaga aiga vao ma le aufaifaʻatoʻaga ma faifaatoʻaga o loʻo faʻaaogaina ia mea. E lagolagoina le 19 paʻaga muamua-faʻapaʻaga (19 faʻatoʻaga) i 50 atunuʻu ma sili atu ma le 100 paʻaga faʻalapotopotoga.
"Matou te mitamita e lagolagoina le CIP-led potato pre-breeding and evaluation project," o le tala lea a Kilian, ma faaopoopo mai o le poloketi sa lagolagoina lenei pateta muamua-fanafānauina ma iloiloga poloketi talu mai le faaiuga o le 2013.
O Hannele Lindqvist-Kreuze, o le Division Leader o le Crop faaleleia i le CIP, na ia toe faaleo mai lagona o Kilian, fai mai o le televave o le suiga o le tau, e moomia ai e le aufaifaatoaga ona saili auala e faatelevaveina ai le ituaiga atinae fou.
"O faʻalafua o faʻamaʻi ma faʻamaʻi ma le faʻatiga o le mafaufau o le a faʻaauau pea ona aʻafia le gaosia o pateta. E ui lava o le faʻaaogaina o aiga vao o aiga o se auala taua tele lea mo tatou, o le faʻataʻotoina o uiga ma fausiaina i latou i ni ituaiga fou o se faiga umi ma e tatau ona tatou foʻia fagu fagu e faigata ai le faʻatupuina o pateta. "
Ae maise lava, o le "muamua-faʻafouina" tulaga o ituaiga atinaʻe e umi ma taugata. O le vaega amata na faʻamamafaina e le gata i suʻesuʻega mataupu mo le faʻavaʻaina o le muaʻi faʻatoʻaina ae faʻapea foi i le taua o gaioiga o le galulue faʻatasi ma le aufaifaʻatoʻaga ia mautinoa o saienitisi atiaʻe ituaiga o le a iai uiga e manaʻomia e aliʻi ma fafine, ma faifaʻatoʻaga ma tagata faʻatau.
O Thiago Mendes, o se faʻatoʻaga pateta ma le CIP, na ia faʻailoaina mai le filifilia e lana 'au o mea muamua na gaosia mo uiga e manaʻomia e le aufaifaʻatoʻaga i le teteʻe atu i faʻamaʻi pipisi ma le siama. I le taimi nei, ua amata ona latou faʻaaogaina ni aiga feʻai e 12 o loʻo faʻaalia na uiga.
O le vave toe foi mai i le kolosiina o nei ituaiga ma masani pateta na faamalosiau, Mendes, ma lana 'au o le a taulai atu nei i le tusiaina o a latou gaioiga ma saunia le sili sili filifilia mo le faasaolotoina o ituaiga e fefaasoaaʻi ma faifaatoaga i le atoa lalolagi.
I le isi itu o le faʻatuputupulaʻiga o loʻo i ai le aufaifaatoʻaga ma tagata faʻatau o le a faʻatauina nei faʻaleleia ituaiga. Afai e maua ni ituaiga fou e lelei le faʻafitauli o faʻamaʻi ae faigata ona kuka pe leaga le tofo, e le faʻatupuina e le aufaifaatoʻaga ma faʻaleaogaina taumafaiga faʻafofoa.
Maria Scurrah o se faʻatoʻaga laʻau ma Grupo Yanapai i Peru, o ia na faʻatautaia le tele o filifiliga faʻataʻitaʻi ma le aufaifaʻatoʻaga ia mautinoa o le aufaifaʻatoʻaga malamalama i uiga e manaʻomia e le aufaifaʻatoʻaga.
"Faʻapitoa filifiliga filifiliga mafai ai [faifaatoʻaga] lagona le faʻamalosia i le gaioiga. Lenei mautinoa ai o le a avea i latou ma le muamua e faʻaulufaleina le fatu fou ma faʻasalalau le tala e uiga i le faʻaleleia o ituaiga. O lenei upu– o le gutu e sao i maualuga ai le faʻaaogaina o tamaiti. ”
I le CIP ma le Laʻau Laʻau Faʻatoʻaga ma Faʻamautuina Inisetiute i Polani (IHAR), o loʻo faʻataua e le aufaifaʻatoʻaga le faʻaleleia o le latou faʻaaogaina o le germplasm muamua e atiaʻe ai ituaiga talafeagai mo le aufaifaatoʻaga latou te tautuaina.
Norma Manrique o se lagolago saienitisi i le CIP genebank o ia e galue e faʻasao, faʻamaumauga ma tufatufaina germplasm o loʻo iai muamua uiga mo ituaiga fou. Fai mai a ia, o le tufatufaina o germplasm e tupu i le faaaogaina o le Maliega Faʻafesuiaʻiga o Mea e fai a le Multilateral System ia maua ai avanoa i le lalolagi ma tutusa i punaʻoa o gafa.
IHAR o se tasi na mauaina na mauaina le penefiti mai le Plant Treaty. Na faʻamatala e le aliʻi suʻesuʻe o Paulina Smyda-Dajmund, le auala e faʻaaoga ai e lana faʻalapotopotoga ni faʻataʻitaʻiga o le germplasm e atiaʻe ai laina o matua mo le faʻatupuina o ituaiga fou.
“I Polani, o le tuai ai o le mala ma nisi o meaola faalafua o lo tatou faafitauli tele lea. I le taimi nei, talu mai le 1960s, ua matou atiaʻe ituaiga 72 mo faʻatoʻaga Polani e fesoasoani faʻaititia ai aʻafiaga o na luʻitau. "
O le faʻatuina o se faʻavae taua mo le malamalama i luitau o le faʻaaogaina o le CWR i le faʻatupuina o pateta masani, aso 2 na faʻatauaina i pisinisi tumaʻoti ma lautele vaega e faʻalauteleina le atinaʻeina o ituaiga fou. E ui lava o loʻo tuʻuina atu e le vaega a le malo punaoa mo le aoina ma le aʻoaʻoina o CWR mo ni ituaiga fou, le vaega tumaʻoti (kulupu pei o HZPC, Embrapa ma Solynta) ofaina maketi avanoa, faʻapitoa tekinolosi, ma faʻateleina gafatia mo vave tufatufaina o fou ituaiga - o se malosi tuʻufaʻatasia a o faʻafaileleina faʻaauau pea ona vaʻai ma faʻafetaiaʻi lumanaʻi luitau i le gaosia pateta.