O le International Potato Center (CIP), faatasi ai ma le lagolago mai le Crop Trust, e ala i lana Crop Wild Relatives Project - o se taumafaiga i le lalolagi atoa e fetuunai ai faatoaga i suiga o le tau, ua fausia ai se ituaiga spud fou e taʻua o le CIP-Matilde.
O lenei 'filifiliga fou' mo le feagai ai ma le tuai, o se faʻamaʻi e mafua mai i le matagi e mafai ona faʻaumatia ai se fanua o laʻau i ni nai vaiaso, o le faʻataʻitaʻiga lata mai lea o le faʻaaogaina o aiga vao o fualaʻau e faʻafetaui ai faʻatoʻaga i ni faʻamataʻu fou, e tusa ai ma le SeedQuest .
E tusa ai ma manatu aupito lata mai o tagata atamamai, o le CIP-Matilde o le a toetoe lava a matua tetee atu i le tuai o le pala ma o se taunuuga o se taumafaiga umi e faasao, suʻesuʻe, ma faʻaogaina aiga vao o le pateta i le faʻatoʻaga.
O le ituaiga fou, CIP-Matilde, na faaigoa i le saienitisi o Matilde Orrillo, o le na taulamua i le faaaogaina e le CIP o ituaiga vao i le fausiaina o pateta i le 1980s. O su'esu'ega i totonu ole fanua ile 10 nofoaga, o fua ole CIP-Matilde na fa'atusalia ile ituaiga pateta sili ona lauiloa a Peru, Yungay. Ae peitai, a o masani fasimoli na mana'omia ni talosaga e puipuia ai le tuai o mala mai le fa'aleagaina o fanua Yungay, na ola lelei le CIP-Matilde e aunoa ma ni fungicides.
A'o fa'atupula'ia e suiga o le tau le lamatiaga o fa'ama'i fa'ato'aga, e mana'omia e faifa'ato'aga le tele o ituaiga fa'ato'aga malosi. O tausoga vao ma'a'a o fuala'au totō e mafai ona fa'aoga lelei mo lenei mea. O aiga vao totō ua faasolosolo ina ia tatalia tulaga faigata e pei o le vevela tele ma le lamala ma e ala i se faiga e taʻua o le muai fafaga, e mafai e saienitisi ona faʻaliliuina nei uiga aoga i ituaiga faʻatoʻaina. O se faiga faigata, ae o taunuuga e aoga.
E ui o le tuai o le pala e fa'amama lautele i fa'ato'aga fa'ato'aga, e faitau miliona faifa'ato'aga e le mafai ona gafatia pe fa'aaogaina i taimi uma pe a mana'omia, e mafua ai pe tusa ma le USD14bn le gau o fa'ato'aga i tausaga ta'itasi, aemaise lava i atunu'u tau atia'e.
O le CIP sa galulue faatasi ma le Peruvian nonprofit Grupo Yanapai ma sili atu i le 40 faifaatoaga i itu e lua o Peru's Central Andes i se faiga "vaega o le filifiliga" lea na iu ai i se lisi puupuu o ituaiga e lima, lea na filifilia ai e le au faifaatoaga CIP-Matilde.
O lenei galuega na lagolagoina e le Malo o Nouei e ala i le "Adapting Agriculture to Climate Change: Aoina, Puipuia ma le Saunia o Crop Wild Relatives", pulea e le Crop Diversity.
Crop Wild Relatives Project e fa'aavanoa uma ana oloa mo isi i lalo o tulafono o le Plant Treaty, ose maliliega fa'ava-o-malo e fa'aleleia le fa'asao ma le fa'aogaina gafataulimaina o fuala'au eseese.