O le fa'asusuina e ofoina atu se tasi o auala e feagai ai ma suiga o le tau
Lenei tusitusiga aliali mai i le Mati 2022 o Faifaato Faatoaga.
O se suʻesuʻega fou e suʻesuʻeina ai le silia ma le 100 tausaga o faʻatoʻaga faʻatoʻaga ma faʻamaumauga o le tau i le Iunaite Setete o loʻo fautua mai ai le teuina o vai e taua tele i le tuʻuina atu o le maufetuunaʻi i lamala. O fa'amaumauga fo'i o lo'o fa'ailoa mai ai ta'iala mo le fa'afoeina o le suavai, e ese'ese i le atunu'u, e iai sona sao taua i le tali atu a vaega eseese o le atunu'u i fa'aletonu o le tau.
“Matou te fia malamalama pe faapefea ona tali atu faatoaga i le faateia o le tau,” o le tala lea a Eric Edwards, o se polofesa lagolago i le Matagaluega o Faatoaga ma Punaoa Tamaoaiga i North Carolina State University ma o se tusitala o le se pepa e fa'amatala ai le su'esu'ega. “O le auala ua fetuutuunai ai faatoaga i le faate’ia o le tau e masani lava ona ala i le faasūsūina, ae o le a le tele o le mauaina o vai teu?”
O le avanoa i vai teu e fa'asūsū ai, pe o le vai o lo'o i lalo o le 'ele'ele po'o se vaitafe ua pupuni. E le gata i le faatanoa ma le faatanoa, e mana'omia ai le fa'asusuina o le vai i luga ole alavai ma alavai. I le isi itu, o faifaato'aga o lo'o i luga o le aquifer e mafai ona pamu sa'o le vai o le eleele.
O le fa'asusu e mafai ai ona fa'ato'aga i le tele o tulaga matutu o le itu i sisifo o US Tulafono o aia tatau o vai e fa'atonu ai le fa'atonuga e maua ai e le aufaifa'ato'aga le vai ma le taimi latou te maua ai. I le itu i sasa'e o Amerika, o le tele o timuga ma le susū ua mafua ai ona manatu le au faifaato'aga i le fa'asūsū e masani lava ona le fa'aaogaina, ma e le'i fa'atulafonoina aiā tatau o vai. Ae e foliga mai ua suia a o suiga o le tau.
O le suʻesuʻega na faʻaalia ai, talu mai le 1950, o le avanoa i vai teu i isi itu matutu o le itu i sisifo o le US na fesoasoani i le au faifaatoʻaga e aloese mai le gau e tusa ma le 13% i fua o fualaʻau i taimi o lamala. O le vaitau o le 1950 o loʻo tu o se vaitau faʻafefe mo le faʻateleina o le vai i Sisifo, ina ua maeʻa le atinaʻeina o le Hoover Dam i le 1936, ma le viliina o le vai ma le eletise i tua i le 1940s, o le tala lea a Edwards.
"O la matou suʻesuʻega na faʻaalia ai i Amerika i sasaʻe talu mai le 1950, o fua o sana ma soya na faʻaitiitia i taimi o lamala pe na maua e le au faifaatoʻaga le vai pe leai," o le tala lea a Edwards. “I le taimi nei, i le matutu i sisifo o le US, afai e te maua le avanoa e teu ai vai i taimi o lamala, e te le vaaia se gau." Atonu e mafua ona o faifaato'aga i sasa'e o Amerika e le'o fa'afaigaluegaina i faiga fa'asusu e maua ai vai teu.
“I taimi o mugala, e fesili ai le ʻaufaifaatoʻaga ia i latou lava i ni fesili tāua se lua: Pe ou te aumaia ea se tele o fanua i faatoʻaga? Ma e tatau ona ou faʻateleina le tele o le vai ou te tuʻuina i luga o loʻu fanua e faʻateleina ai fua e tusa ai ma le mea ou te maua i se isi itu?" E faaauau pea Edwards. “O uiga fa'aletino ma auala fa'ale-aganu'u e pulea ai le vai e fa'aaafia uma ai filifiliga e fai e faifa'ato'aga."
O le su'esu'ega na fa'aalia ai o le aufaifa'ato'aga e maua le vai o le eleele ma le vai i luga o le eleele e masani ona fa'ateleina fanua i fa'ato'aga. O le aufaifaatoaga e maua le vai o le eleele ae le o le vai i luga o le eleele e masani foi ona aumaia le tele o eleele i faatoaga.
“E feso'ota'i atu aiā tatau o le vai i luga o fanua ma fanua fa'apitoa i le itu i sisifo o le Iunaite Setete, ma e masani lava ona ave e faifa'ato'aga le aofa'i maualuga o le vai i tausaga ta'itasi e fa'atatau i a latou aia tatau o le vai,” o le tala lea a Edwards. “E leai la se fa’alautelega o vaega o lo’o fa’asusu i le vai i luga ole laiga i taimi o mugala”.
Fai mai Eteuati, e tele a’afiaga o le pepa i faiga fa’avae o le vai.
“O le pamuina o le tele o vai o le eleele po'o le pu'eina o le tele o vai i luga o le eleele i taimi o lamala e matua aoga lava e tetee atu ai i lamala, ae e mafai ona faʻafitauli pe a e manaʻo e faʻasaoina le tele o punaoa," o lana tala lea. “O le fa'asusuina ose ta'iala lelei tele e fa'aitiitia ai le taimi o mugala. E fa'alelei le gaosiga i setete uma o lamala. Ae talu ai e faʻatapulaʻaina le faʻatonutonuina o le suʻeina o le suavai i le eleele, matou te popole neʻi faʻaitiitia le malosi o lenei paʻu taua e faʻafetaui ai faʻalavelave tau."
Mo vai i luga, ua va'aia e Eteuati le ese'esega o faiga fa'avae.
“E i ai se auala e fai ai le vai i luga o se mea e sili atu ona fetuutuunai mo le tali atu i lamala, aemaise lava i nofoaga o loʻo fesoʻotaʻi ai le faʻaogaina o le vai i nisi vaega o fanua?" o lana tala lea. "E i ai se auala e amata ai ona mafaufau e tuʻu ese sina vai pe teu sina vai nai lo le faʻaaogaina o le 100% i tausaga taʻitasi?"
Fai mai Edwards o loʻo i ai foʻi aʻafiaga o faiga faʻavae mo lona setete o North Carolina ma isi vaega i sasaʻe o Amerika.
"O Karolaina i Matu o loʻo fuafua e maua le 10 i le 15% le umi o le matutu i tausaga o lumanaʻi ona o le suiga o le tau," o lana tala lea. “O le vai e ofoina atu ai se tasi o auala e taulima ai. Ae ina ia maua ai le pulega gafataulimaina o punaoa faanatura ua faaleagaina, e tatau i le setete ona mafaufau i le atinaeina o aia tatau o le suavai ma faiga faavae tau pulega o le suavai.”
O loʻo faʻaalia le pepa i totonu Siosiomaga Suesueina Tusi. Steven M. Smith i le Colorado School of Mines o le tusitala tutusa lea o le pepa. Lagolago mo le galuega na saunia e le National Science Foundation ma le USDA.