O le a fa'ata'ita'i e le au su'esu'e ia pateta ua suia i totonu o Bangladesh ma Initonesia i lenei tausaga ma le fa'amoemoe e maua ai e le au faifa'ato'aga se isi mea e sui a'i le su'iina o fungicides.
O le tele o fa'ata'ita'iga fa'atapula'aina o pateta GM late blight-resistant (LBR) o le a faia i atunu'u uma e lua i lalo o se Fafaga le Future Global Biotech Potato Partnership.
E pei ona lipotia e John Agaba i se tala fou mo le Alliance mo Saienisi, o pateta o nisi o fualaʻau sili ona taua o loʻo totoina i Initonesia ma Bangladesh. Ikonisia e maua ai le tusa ma le 1.3 miliona metric tone o pateta i tausaga ta'itasi, a'o fatu o le lona tolu o fuala'au 'ai e sili ona taua pe a uma le araisa ma le saito i Bangladesh.
Ae o faʻamaʻi tuai o se faʻafitauli ogaoga i atunuu uma e lua, fa'aleagaina le 25 i le 57 pasene o fa'ato'aga.
E le pei o isi pathogens, late blight - poʻo Phytophthora infestans - e mafai ona faigata ona pulea pe a aliali mai ma e mafai ona vaʻaia e le au faifaatoʻaga, o le tala lea a Janet Fierro, o fesoʻotaʻiga ma faʻasalalauga punaoa faʻavaomalo i le Feed the Future Global Biotech Potato Partnership.
O lea la, e amata ona sasaa e le au faifaatoʻaga fungicides i le amataga o le taamilosaga o seleselega e taofi ai le faʻaalia o le gaʻo. I nisi tulaga, o faifaatoʻaga i Initonesia e faʻafefe i le va o le 20 ma le 30 taimi i le vaitau o le tuputupu aʻe, lea e mafai ona tumau i le 75 i le 160 aso.
Ae e mafai ona taugata lenei mea mo faifaatoaga laiti, o le tala lea a Fierro. O vaila'au fa'akomepiuta e fa'aogaina e mafai fo'i ona afaina ai le soifua maloloina o tagata ma le si'osi'omaga pe a le fa'aoga tatau.
Ae ui i lea, o le pateta GM ua folafola e suia uma na mea. O loʻo faʻamoemoe e faʻaititia le faʻaogaina o fungicide i le 90 pasene.
alualu i luma faiga faapaaga
I lalo o se faiga faapaaga faatupeina e le United States Agency for International Development (USAID), Michigan State University (MSU), Bangladesh Agricultural Research Institute (BARI) ma le Indonesian Center for Agricultural Biotechnology Genetic Resources Research and Development, faatasi ai ma isi, o loo galulue e atia'e ma fa'atauva'a se pateta e tete'e ile pala ile la'au fa'ato'aga e fiafia iai i Initonesia ma Bangladesh.
O tagata su'esu'e i le faigapa'aga na latou fa'amama'ese'ese kenera tuai e tete'e mai le pateta vao i Saute Amerika ma tu'u atu i ituaiga Asia e sili ona fiafia i ai le au faifa'ato'aga, e fa'aaoga ai suiga fa'a kenera.
Ona su'esu'e lea e le au su'esu'e i le Simplot Plant Sciences le silia ma le 30,000 ituaiga pateta seia oo ina latou maua le 10 sili ona lelei le faatinoga. Na auina atu e Simplot laina filifilia e 10 i le MSU mo nisi faʻataʻitaʻiga o greenhouses ma fanua, lea na iloa ai laina na faʻaulufale mai i Initonesia ma Bangladesh.
Ua uma ona faia e Initonesia le tele o faʻataʻitaʻiga faʻatasi ma laina ma Bangladesh talu ai nei na faʻamaeʻaina se faʻataʻitaʻiga greenhouse. O fa'ai'uga ua fa'aalia ai o laina e maua ai le tete'e atoatoa i fa'ama'i tuai.
"O a matou suʻesuʻega uma ma faʻamaumauga o loʻo faʻaalia ai o se oloa lelei lenei," o le tala lea a Muffy Koch, pule faʻatonu sinia i le JR Simplot Co. "E tuai ona faʻamaʻi ma matua saogalemu."
O faʻamaumauga foʻi o loʻo faʻaalia ai o le LBR pateta e "matua lelei" i nofoaga susu o Initonesia.
Saienitisi i Bangladesh ma Initonesia o le a faʻataʻitaʻiina nei le LBR pateta i le tele o faʻataʻitaʻiga faʻapitoa e aoina ai faʻamatalaga talafeagai e tuʻuina atu ai se faʻatonuga faʻatonutonu mo le faʻasalalauga lautele.
Ua uma ona talosaga tagata suʻesuʻe mo pemita i Bangladesh e amata ai le tele o faʻataʻitaʻiga faʻatapulaʻaina fanua ma faʻamoemoe e toto ia ituaiga i le isi vaitau toto ia Novema.
“O se faagasologa umi,” o le tala lea a Fierro. "O lea, masalo o le a tatou faia ia le itiiti ifo ma le lua pe tolu taamilosaga o faʻataʻitaʻiga fanua tele-nofoaga aʻo leʻi faʻataʻitaʻiina ituaiga i fanua faifaatoaga."
Ua naunau le aufaifaatoaga
E tatau i le aufaifaatoaga ona amata ona maua ia ituaiga i le isi tolu i le fa tausaga, e faatali ai le faamaoniga faaletulafono, o lana tala lea.
E le'o fa'amoemoe le au su'esu'e e fa'atuai e feso'ota'i ma tulafono fa'aolaola pe a mae'a fa'agasolo uma e mana'omia.
"O Initonesia ma Bangladesh o loʻo faʻaogaina faiga faʻatonutonu," o le tala lea a Koch. “Ma ua uma ona faamaonia e Initonesia le totoina o le GM cotton ma le GM suka suka ae o Bangladesh ua faamaonia le totoina o le isalaelu e tetee iniseti [Bt brinjal]. O lea, o loʻo i ai se faʻataʻitaʻiga o loʻo galue mea."
Ma e mananao le aufaifaatoaga i ituaiga.
“Ua masani le au faifaatoaga i le manatu o le faaleleia o fatu aua ua latou vaaia le manuia o le isalaelu Bt,” o le tala lea a Koch. “O le faatinoga o le Bt eggplant ua faailoa ai ia i latou e mafai lava ona faaitiitia tupe faaalu i mea e faaaoga ma selesele ai pe a latou totoina nei fatu ua faaleleia.”
“Ua iai foʻi a matou suʻesuʻega e iloa ai pe faapefea Ua faaleleia e le isalaelu Bt le olaga o le aufaifaatoaga i Bangladesh ma le saogalemu," o le faʻaopoopo mai lea a Koch. "O nei mea uma ua mafua ai le manaʻoga mo le faʻaaogaina o nei tekinolosi."
Fai mai Fierro, o faifaatoaga na ia asia i Initonesia ma Bangladesh e “matua fiafia lava i lenei pateta. Ua latou vaai i foliga o le pateta ma mafai ona fai. Ua latou fiafia i le avanoa ma le gafatia e mafai ona tuuina atu e lenei pateta ia i latou.”
E foliga mai e tele le gafatia. E ese mai i le faʻamautuina o fua o fualaʻau, o le pateta tuai e teteʻe i le pala o le a matua faʻaitiitia ai le faʻalagolago i fungicides.
"E le tau faʻaalu e le au faifaatoʻaga [tupe] i fungicides e ono afaina ai lo latou soifua maloloina ma le siosiomaga," o le tala lea a Fierro. "Matou te faʻamoemoe o nei ituaiga faʻaleleia tuai e mafai ona faʻaitiitia ai le faʻalagolago i fungicide sprays e oʻo atu i le 90 pasene."